Λίμνη Βεγορίτιδα: Το υδάτινο διαμάντι της Δυτικής Μακεδονίας

Η λίμνη Βεγορίτιδα βρίσκεται σε ένα πανέμορφο σημείο και σε ένα από τα ομορφότερα μέρη της Ελλάδας. Περιβάλλεται από τα όρη Βέρνο, Βόρας και Βέρμιο και η βουνίσια ομορφιά με τα μαγικά νερά της λίμνης δημιουργούν ένα σκηνικό βγαλμένο από παραμύθι…

Είναι η τρίτη μεγαλύτερη λίμνη σε έκταση της Ελλάδας. Βρίσκεται σε υψόμετρο 500 μέτρων, καταλαμβάνει έκταση περίπου 60 τετραγωνικών χιλιομέτρων και έχει έναν υπερτοπικό χαρακτήρα, καθώς διοικητικά ανήκει στους νομούς Πέλλας και Φλώρινας και στους Δήμους Αμυνταίου και Έδεσσας. Αποτελεί το χαμηλότερο σημείο του συμπλέγματος των λιμνών Ζάζαρης, Χειμαδίτιδας και Πετρών, των οποίων δέχεται τα νερά μέσα από σύστημα διωρύγων και σήραγγας. Μαζί με τις άλλες λίμνες της περιοχής αποτέλεσε σημαντικό παραγωγικό πυρήνα, γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκαν οικισμοί από την πρώιμη αρχαιότητα. Αυτό τεκμηριώνεται από τυχαία, επιφανειακά ευρήματα αν και μέχρι στιγμής δεν έχει προωθηθεί συστηματική αρχαιολογική έρευνα.

Η περιοχή περιμετρικά της Βεγορίτιδας άρχισε να έχει ανθρώπινη παρουσία περίπου στα μέσα της 7ης χιλιετίας π.Χ. Κατά την εποχή του Χαλκού (3.100-1.100 π.Χ) υπήρξε πιθανότατα έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα. Έχουν εντοπισθεί πλήθος οστέινων, λίθινων και χάλκινων ευρημάτων ανάμεσά τους και πολλά κοσμήματα. Κατά την εποχή του Σιδήρου (1.100-5ος αιώνας π.Χ.) άνθισε ξανά ο ανθρώπινος πολιτισμός στη λίμνη Βεγορίτιδα. Βρίσκουμε μια αρχαία νεκρόπολη κοντά στο σημερινό οικισμό του Αγίου Παντελεήμονα, ενώ οι τελευταίες αρχαιολογικές έρευνες δείχνουν την ύπαρξη αρχαίου οικισμού κάτω από την τοποθεσία του σημερινού.

Στον παρόχθιο οικισμό Άρνισσα αναφέρεται και ο αρχαίος ιστορικός Θουκυδίδης, το 424 π.Χ., ως Μακεδονική πόλη. Επίσης στη θέση Δρένοβο έχουν βρεθεί ερείπια τείχους φρουρίου της Ρωμαιοκρατίας και μια σειρά επιτύμβιων μαρμάρινων βωμών της ίδιας περιόδου.

Ο μύθος της λίμνης

Η λίμνη Βεγορίτιδα είναι μια από τις βαθύτερες φυσικές λίμνες της Ελλάδας. Συγκεκριμένα είναι η τρίτη βαθύτερη και μάλιστα σε ένα σημείο της φτάνει τα 50 μέτρα.

Όπως συμβαίνει συνήθως με τα φυσικά και υπόλοιπα αξιοθέατα, υπάρχει και εδώ ένα μύθος που συνοδεύει τη δημιουργία της λίμνης Βεγορίτιδας. Η λίμνη που ανήκει στις πιο όμορφες λίμνες της Ελλάδας δημιουργήθηκε από ένα… λάθος! Πιο συγκεκριμένα θεωρείται ότι ένα κορίτσι έκανε ένα λάθος χωρίς να το θέλει. Η νεαρή αυτή κοπέλα, λοιπόν, λέγεται ότι σφράγισε το στόμιο ενός πηγαδιού. Το αποτέλεσμα ήταν να πλημμυρίσουν και το χωριό που ήταν εκεί αλλά και ο κάμπος. Έτσι δημιουργήθηκε η λίμνη Βεγορίτιδα. Αυτός είναι ο μύθος ενώ τα ιστορικά στοιχεία αναφέρουν ότι βρίσκεται εκεί εδώ και εκατοντάδες χρόνια.

Η χλωρίδα και η πανίδα της λίμνης

Η Βεγορίτιδα αποτελεί σημαντικό βιότοπο για πολλά είδη πουλιών και μαζί με τη λίμνη Πετρών αποτελεί ένα σχεδόν ενιαίο οικοσύστημα. Στην περιοχή έχουν καταγραφεί 162 είδη πουλιών από τα οποία φωλιάζουν τα 87. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι στα χαμηλά βράχια γύρω από τη λίμνη φωλιάζει το κινδυνεύον χρυσογέρακο. Στη λίμνη ζούνε αρκετά σπάνια είδη, όπως οι αργυροπελεκάνοι, οι ροδοπελεκάνοι, οι λαγγόνες και οι βαλτόπαπιες. Στους καλαμιώνες και στα δέντρα αναπαράγονται ερωδιοί (λευκοτσικνιάδες, κρυπτοτσικνιάδες, νυκτοκόρακες και σταχτοτσικνιάδες), ενώ συναντά κανείς πολύ μεγάλους αριθμούς από σκουφοβουτηχτάρια. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι το μέγεθος της Βεγορίτιδας επιτρέπει την διαχείμανση χιλιάδων πουλιών, ιδιαίτερα όταν οι άλλες λίμνες της περιοχής παγώνουν.

Τα αμφίβια της λίμνης και της γύρω περιοχής περιλαμβάνουν φρύνους, βαλκανοβάτραχους, δεντροβάτραχους, ευκίνητους βάτραχους, γραικοβάτραχους και κιτρινομπομπίνες. Από τα ερπετά συναντά κανείς βαλτοχελώνες, ποταμοχελώνες, πρασινόσαυρες, τοιχόσαυρες, σαπίτες, λιμνόφιδα, νερόφιδα και οχιές. Στη λίμνη ζούνε αρκετές βίδρες, ενώ στα γύρω χωράφια απαντώνται οι σπάνιοι λαγόγυροι. Η πανίδα συμπληρώνεται από την περιστασιακή παρουσία του λύκου και της αρκούδας και από άλλα θηλαστικά, όπως ο αγριόχοιρος, ο ασβός, η νυφίτσα, η αλεπού, το κουνάβι, ο λαγός και ο σκαντζόχοιρος. Σημαντική είναι η παρουσία πολλών σπάνιων λεπιδόπτερων, όπως τα Agrodiaetus admetus, Agrodiaetus ripartii, Leptidea duponcheli, Freyeria trrrochylus, Strymonidia pruni, και Pieris ergane.

Στη Βεγορίτιδα έχουν καταγραφεί 20 είδη ψαριών, από τα οποία ξεχωρίζουν το γριβάδι, ο γουλιανός, το θεσσαλόσιρκο, η βαλκανική μπριάνα, η πεταλούδα, το χέλι, η τούρνα, ο βουλγαροκωβιός, το μαυροτσιρώνι, το βαβούκι, το τσιρώνι, η κοκκινοφτέρα, το γλήνι και ο μακεδονικός ποταμοκέφαλος. Στη λίμνη έχουν εισαχθεί ο κορήγωνος, ο σολομός κόχο, η αμερικάνικη πέστροφα και ο σαλβελίνος. Σημαντική είναι η παρουσία στα πιο βαθιά νερά της λίμνης της καραβίδας του γλυκού νερού.

Road trip στον Άγιο Παντελεήμονα και στην Άρνισσα

Η Άρνισσα είναι κωμόπολη, που ανήκει στον Δήμο Έδεσσας και βρίσκεται στις βορειοδυτικές όχθες της λίμνης Βεγορίτιδας  και στους πρόποδες του όρους  Βόρας (Καϊμακτσαλάν) σε ένα εκπληκτικό φυσικό περιβάλλον, που από τη μια πλευρά, την ορεινή δείχνει αγριάδα και επιβλητικότητα, ενώ από την άλλη εκπέμπει γαλήνη και ηρεμία. Βρίσκεται σε υψόμετρο 560 μέτρα, απέχει 20 χιλιόμετρα από την Έδεσσα και βρίσκεται στα σύνορα με τον νομό Φλώρινας.

Παλαιότερα η κωμόπολη ονομαζόταν Όστροβο, σλαβική λέξη που σημαίνει νησί, ονομασία και διατηρήθηκε μέχρι το 1926 οπότε πήρε το όνομα Άρνισσα, το οποίο είναι προϊστορικό και ομόρριζο με το όνομα της πόλης Άρνη, στη λίμνη της Κωαϊδας.

Η Άρνισσα ήταν ένα από τα αρχαιότερα του μακεδονικού πολιτισμού (αναφέρεται από τον Θουκυδίδη), που ταυτίζεται με τον αρχαίο ερειπιώνα κοντά στο σημερινό ομώνυμο χωριό και συγκεκριμένα στη μικρή χερσόνησο της Βεγορίτιδας λίμνης, όπου βρέθηκαν διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα (αρχιτεκτονικά μέλη και επιγραφές).

Στα τέλη του 19ου αιώνα στον οικισμό κατοικούσαν 300 περίπου οικογένειες από τις οποίες οι 200 ήταν χριστιανικές και οι υπόλοιπες μουσουλμανικές ενώ ο πληθυσμός ήταν σλαβόφωνος. Παράλληλα, είχαν ξεκινήσει οι εντάσεις μεταξύ των πατριαρχικών και των εξαρχικών χριστιανών με τους τελευταίους να καταλαμβάνουν με τη βία τους δύο σημαντικότερους ιερούς ναούς του χωριού.

Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα πολλοί Οστροβίτες συμμετείχαν στα ελληνικά αντάρτικα σώματα, με κυριότερους  Μακεδονομάχους τον οπλαρχηγό Χρήστο Στογιαννίδη και τον διευθυντή του Εθνικού Κέντρου Οστρόβου Σταύρο Χατζηχαρίση. Άλλοι Μακεδονομάχοι ήταν οι Παντελής Θεοδώρου, Φώτιος Θεοδώρου και Ιωάννης Κουτσάλης (Μακρής).

Η Άρνισσα είναι γνωστή για τις καλλιέργειες των μήλων της, ενώ δραστηριοποιείται και γυναικείος συνεταιρισμός που παράγει με πατροπαράδοτα μέσα, ζυμαρικά, γλυκά του κουταλιού, τουρσιά, πάπρικα και κομπόστες.

Όσοι επισκέπτονταν παλιά την περιοχή περνούσαν από μια πηγή, αλλά απέφευγαν να πιούν νερό, ακολουθώντας τους στίχους ενός ωραίου τραγουδιού του Χριστόδουλου Χάλαρη, που λέει “μην πιείς νερό της λησμονιάς στης Άρνισσας την βρύση”, εννοώντας (κατά παράφραση) ότι δεν ήθελαν να ξεχάσουν τις ωραίες στιγμές, που πέρασαν εκεί.

Πολύ κοντά στην Άρνισσα είναι το χωριό Περαία, ακριβώς πάνω από την λίμνη με εξαιρετική θέα. Ακολουθώντας ένα μονοπάτι οι επισκέπτες μπορούν να φτάσουν μέχρι το εκκλησάκι του Αγίου Θεοδώρου (και όχι Θεοδώρων), όπου βρίσκεται ένα μικρό σπήλαιο – προσκύνημα, που εντυπωσιάζει τους πιστούς.

Σε όλο αυτό το ειδυλλιακό τοπίο έρχεται να προστεθεί και ένα μικρό νησί κοντά στον οικισμό της Άρνισσας, στο οποίο υπάρχει και ένα γοητευτικό εκκλησάκι. Λόγω, των μεταβολών της στάθμης της λίμνης, ορισμένες φορές το νησί γίνεται ακρωτήρι και είναι προσβάσιμο με τα πόδια, ενώ άλλες φορές όταν η στάθμη ανεβαίνει ξανά παίρνει τη νησιωτική του υπόσταση και είναι προσβάσιμο μόνο με βάρκα.

Από την απέναντι πλευρά και περνώντας στο νομό Φλώρινας θα συναντήσουμε τον Άγιο Παντελεήμονα.  Είναι κτισμένος στις δυτικές όχθες της Βεγορίτιδας και σε απόσταση 2,5 χλμ. από την λίμνη των Πετρών, οι οποίες αποτελούν σημαντικούς υδροβιότοπους.

Τα σημαντικότερα μνημεία είναι ο προϊστορικός οικισμός Αγίου Παντελεήμονα, η νεκρόπολη του Αγίου Παντελεήμονα, το Κάλε, η ελληνιστική πόλη των Πετρών και τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία.

Extra Tip:  Hανατολή του ηλίου στη λίμνη θα σας συνεπάρει και θα ξεδιπλωθούν μπροστά σας εικόνες μαγικές!

Για τους λάτρεις των sports

Ποδηλασία
Αξίζει να κάνετε το γύρω της λίμνης Βεγορίτιδας με ποδήλατο. Το επίπεδο δυσκολίας είναι μέτριο, καθώς δεν υπάρχουν πολλές μεταβολές στο υψόμετρο.

Ψάρεμα
Ιδανικές τοποθεσίες για ψάρεμα είναι η προβλήτα της Άρνισσας και του Αγίου Παντελεήμονα, καθώς και πολλά σημεία στο δρόμο που συνδέει αυτά τα δύο χωριά.

Φωτογραφία
Ειδυλλιακά μέρη για να βγάλεις εκπληκτικές πανοραμικές φωτογραφίες είναι τα εξωκλήσια του Αγίου Πνεύματος και του προφήτη Ηλία στον Άγιο Παντελεήμονα και το εξωκλήσι των Αγίων Θεοδώρων στη Περαία.

Μην φύγετε αν δεν δοκιμάσετε λιμνίσια ψάρια!

Στην τοπική κουζίνα των παραλίμνιων οικισμών της Βεγορίτιδας είναι έντονη η παρουσία των λιμνήσιων ψαριών, των καραβίδων του γλυκού νερού και διάφορων πτηνών, όπως οι μαυρόπαπιες. Αυτές οι πρώτες ύλες συνδυάζονται φανταστικά με την περίφημη πιπεριά Φλωρίνης, τα κρεμμύδια Πετρών, τα φασόλια Βαρικού και τις πατάτες Σκλήθρου, δημιουργώντας μια πανδαισία γεύσεων και αρωμάτων.

Η ειδυλλιακή ατμόσφαιρα και οι μοναδικές εικόνες που θα αντικρίσετε όταν βρεθείτε στη λίμνη Βεγορίτιδα θα κάνουν την εξόρμησή σας στην περιοχή μία ανεπανάληπτη εμπειρία. Το σπάνιο γεωφυσικό ανάγλυφο, τα βαθυγάλανα νερά, οι παραλίμνιες εκτάσεις με την αξιόλογη βλάστηση και ο σημαντικός βιότοπος σας περιμένουν να τα εξερευνήσετε!