Πεντάλοφος: Το πετρόχτιστο διαμάντι της Κοζάνης

Στις πλαγιές της Πίνδου, το μεγάλο κεφαλοχώρι του Βοΐου, ο Πεντάλοφος Κοζάνης είναι ένα αρχιτεκτονικό διαμάντι…

Ο Πεντάλοφος είναι ορεινό χωριό του νομού Κοζάνης. Είναι χτισμένος σε υψόμετρο 1.060 μέτρων στις πλαγιές του όρους Βόιο. Στο παρελθόν ο Πεντάλοφος ονομαζόταν Ζουπάνι ή Ζουμπάνι, ονομασία η οποία άλλαξε το 1927 σε Πετρόβουνο και το 1928 σε Πεντάλοφο.

Είναι το σημαντικότερο χωριό από τα Μαστοροχώρια του νομού Κοζάνης. Βρίσκεται πάνω στο πέρασμα από την δυτική Μακεδονία στην Ήπειρο και αυτή η προνομιακή του θέση βοήθησε το χωριό να αναπτυχθεί. Η ανάπτυξη του χωριού στο παρελθόν είναι αποτυπωμένη στην εικόνα του. Είναι σχεδόν εξ’ ολοκλήρου πετρόχτιστο χωριό: οι κάτοικοί του ήταν ξακουστοί χτίστες, οι οποίοι μάλιστα ανέπτυξαν και δική τους γλώσσα, τα κουδαρίτικα. Λόγω της πανέμορφης και με προσοχή στη λεπτομέρεια αρχιτεκτονικής του, σήμερα έχει ανακηρυχθεί παραδοσιακός οικισμός.

Οι Ζουπανιώτες ήταν άριστοι τεχνίτες της πέτρας, κτιστάδες, πελεκητές, καλφάδες, περιζήτητοι σε όλη την επικράτεια της τότε οθωμανικής αυτοκρατορίας. Οι τεχνίτες που έκτισαν μερικά από τα ομορφότερα χωριά και εκκλησιές του Πηλίου ήταν αδύνατον να αμελήσουν το ίδιο τους το χωριό. Έτσι λοιπόν ο Πεντάλοφος φημίζεται για τα καλοβαλμένα, πέτρινα αρχοντικά του και τις επιβλητικές του εκκλησίες.

Τι να δείτε

Μνημείο της Γυναίκας της Πίνδου

Ο Πεντάλοφος, εκτός από την ομορφιά του και τους τεχνίτες του, είναι επίσης γνωστός και για τις αφανείς ηρωίδες του πολέμου του 1940. Από αυτό το χωριό, που αποτέλεσε ορμητήριο του ελληνικού στρατού στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ξεκινούσαν φορτωμένες με πυρομαχικά οι γυναίκες της Πίνδου, για να βοηθήσουν στο αλβανικό μέτωπο τους Έλληνες στρατιώτες. Με αυταπάρνηση συνέβαλλαν τα μέγιστα στον πόλεμο: έπλεκαν ρούχα, συγκέντρωναν κουβέρτες, φαγητά, είδη πρώτης ανάγκης και πολεμοφόδια. Παρά τον βαρύ χειμώνα και τη δύσκολη πρόσβαση, οι μικροκαμωμένες αλλά μεγαλόψυχες γυναίκες της Πίνδου, που κουβάλησαν στα χέρια τους το μεγάλο στρατηγό Δαβάκη, αποτέλεσαν έναν ακαταμάχητο και ανίκητο εχθρό για τους στρατιώτες του Μουσολίνι. Η ιστορία αξιολογώντας τη συμβολή τους στον πόλεμο του ’40, τις κατέταξε στις ηρωίδες της Πίνδου και το άγαλμα που στήθηκε προς τιμή τους στην είσοδο του χωριού δηλώνει την ευγνωμοσύνη όλων προς αυτές.

Άγιος Αχίλλειος

Ορόσημο του Πενταλόφου αποτελεί ο ιερός ναός του Αγίου Αχιλλείου. Χτισμένος το 1742 σηματοδοτεί την ακμή του χωριού και συγχρόνως αποτελεί το παλαιότερο σωζόμενο κτίσμα στο χωριό. Βασιλική και τέμπλο από αρχιτεκτονική άποψη είναι αξιόλογα δημιουργήματα, τα οποία αργότερα μιμήθηκαν και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Στον νάρθηκα του ναού υπάρχει μία από τις πιο αξιόλογες τοιχογραφίες που απεικονίζει τον Μ.Αλέξανδρο σε σκηνή της Δευτέρας Παρουσίας. Μια παλιά παράδοση για τον Άγιο Αχίλλειο  αναφέρει πως όσοι περνούσαν έξω από τον ναό έφιπποι έπρεπε να κατέβουν, γιατί διαφορετικά τα άλογα τρόμαζαν, αγρίευαν και δεν προχωρούσαν. Σήμερα ο ναός έχει ανακηρυχθεί διατηρητέο μνημείο, ενώ παλαιότερα αποτελούσε τον τόπο εκκλησιασμού των κατοίκων τόσο του Πενταλόφου όσο και του Βυθού.

Αγία Βαρβάρα

Στον κάτω μαχαλά δεσπόζει ο ναός της Αγίας Βαρβάρας που χτίστηκε το 1864. Η είσοδος του ναού με τις πελεκητές κολώνες, τις διακοσμήσεις και το λιθανάγλυφο εξαπτέρυγο στο κέντρο της, είναι εξαιρετικής τέχνης. Σύμφωνα με την παράδοση το καλοκαίρι του 1777 στον περίβολο του ναού στάθηκε και μίλησε ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός. Στο κήρυγμά του επεσήμανε ότι η κωμόπολη θα κινδυνέψει πολλές φορές από πολέμους και συνέτισε τους κατοίκους λέγοντας ότι, όταν θα έρθει το κακό, να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να τρέξουν να σωθούν κατά το Ρουμάνι, δείχνοντάς τους το δάσος προς το ξωκλήσι της Αγίας Σωτήρας, όπου πράγματι και κατέφυγαν κατά την επιδρομή των Γερμανών τα χρόνια της Κατοχής.

Άγιος Αθανάσιος

Στην πλατεία του Πενταλόφου βρίσκεται η τρίκλητη βασιλική του Αγίου Αθανασίου. Χτίστηκε τον Μάρτιο του 1816. Η παράδοση αναφέρει ότι ο ναός θα αφιερώνονταν στο Γενέθλιο της Θεοτόκου, όμως τον αφιέρωσαν στον Άγιο Αθανάσιο, γιατί γλίτωσε τους Πενταλοφίτες από τη φοβερή πανούκλα η οποία ερχόταν στο χωριό μεταμορφωμένη σε γριά. Στο παλιό καμπαναριό του Ιερού Ναού, σε μια πέτρα του που τώρα φυλάσσεται μέσα στον Ιερό Ναό, υπήρχε σκαλισμένη η προσωπογραφία του Γιάννη Τζιώρτζου(1750-1800), ενός Πενταλοφίτη αρματολού, ο οποίος μετείχε στους αγώνες των Πενταλοφιτών εναντίον των Τουρκαλβανών της περιοχής. Σε συμπλοκή στη θέση “Ρουσιοτάρι” κοντά στο Επταχώρι έχασε τη ζωή του.

Βόλτα στα καλντερίμια του χωριού

Η βόλτα στα λιθόστρωτα καλντερίμια ανάμεσα στα παλιά διώροφα και τριώροφα αρχοντικά του χωριού, τις με τις κόκκινες κεραμοσκεπές του, την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του και τις γραφικές καλοδιατηρημένες γειτονιές του αποτελεί μοναδική εμπειρία.

Τα γεφύρια στον ποταμό Πραμόριτσα

Από τον κεντρικό δρόμο που συνδέει τον Πεντάλοφο με το Τσοτύλι μπορούμε να προσεγγίσουμε με σύντομες παρακάμψεις τα πέτρινα γεφύρια της Μόρφης και της Σβόλιανης, που δρασκελίζουν τις όχθες του ποταμού Πραμόριτσα αλλά και το χωριό Αγία Σωτήρα. Η κοιλάδα του ποταμού Πραμόριτσα, με τις συνεχείς εναλλαγές της τοπιογραφίας και τους χαρακτηριστικούς βράχινους σχηματισμούς, θεωρείται μία από τις ομορφότερες της Β. Ελλάδας. Πρόκειται για ένα κομψό τετράτοξο γεφύρι, μήκους 49 μέτρων και με μέγιστο ύψος του μεγαλύτερου τόξου τα 9 μέτρα. Παλιά εξυπηρετούσε τις μετακινήσεις των κοπαδιών του Βοΐου προς τα χειμαδιά της Θεσσαλίας. Κτίστηκε πιθανόν στα μέσα του 18ου αιώνα με τη χρηματοδότηση κάποιου Βλάχου τσέλιγκα που έχασε τη μονάκριβη κόρη του από τα ορμητικά νερά του ποταμού. Σήμερα θεωρείται από τα ομορφότερα και καλύτερα διατηρημένα πέτρινα γεφύρια της Μακεδονίας.

Απόκριες και Καθαρά Δευτέρα στον Πεντάλοφο

Στις Απόκριες παλαιότερα άναβαν φωτιές από κέδρο σε όλες τις γειτονιές, τα οποία μάζευαν τα παιδιά. Στις μέρες μας γίνεται αναβίωση αυτού του εθίμου με το άναμα της φωτιάς, η οποία λέγεται “καψαλιά”, στην κεντρική πλατεία.

Την ημέρα της Καθαράς Δευτέρας γίνεται αναβίωση του εθίμου με τα αερόστατα. Ομάδες ατόμων κατασκευάζουν αερόστατα  με τον παραδοσιακό τρόπο, κάποια από τα οποία έχουν σατιρικό χαρακτήρα, σχολιάζοντας την επικαιρότητα. Παράλληλα προσφέρονται νηστίσιμα εδέσματα καθώς και η παραδοσιακή φασολάδα.

Τι να δοκιμάσετε

Μην φύγετε από τον Πεντάλοφο, χωρίς να δοκιμάσετε τα γλυκά του κουταλιού, φαγητά με κάστανο, φασόλια, κάστανα, τσίπουρο και παραδοσιακές πίτες με χόρτα!

Ένα σκηνικό σαν παραμύθι… Με πυκνά δάση και τα επιβλητικά ορεινά τοπία, ο Πεντάλοφος θα σας μαγέψει από την πρώτη στιγμή!