H εορταστική τελετή για την εγγραφή του Ζαγορίου στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO η οποία επρόκειτο να πραγματοποιηθεί το Σάββατο παρουσία του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη και αναβλήθηκε λόγω κακοκαιρίας, πραγματοποιήθηκε χθες Κυριακή.
Το Ζαγόρι, είναι η 19η εγγραφή ελληνικού μνημείου στον Κατάλογο της UNESCO και η πρώτη πολιτιστικού αγαθού της Ελλάδας, ως πολιτιστικό τοπίο.
Η προσπάθεια συγκρότησης του φακέλου υποψηφιότητας του Ζαγορίου ξεκίνησε το 2014, με Υπουργό Πολιτισμού τον Κωνσταντίνο Τασούλα και Γενική Γραμματέα τη Λίνα Μενδώνη. Από το 2015 ως το 2019 δεν υπήρξε καμία πρόοδος. Τον Σεπτέμβριο του 2019, από την Βίτσα, ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έδωσε το έναυσμα για την προετοιμασία της κατάθεσης υποψηφιότητας της εγγραφής του Ζαγορίου δια του Υπουργείου Πολιτισμού.
Η αποκάλυψη της πινακίδας για την εγγραφή του Ζαγορίου στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO έγινε, την Κυριακή, από τον Πρόεδρο της Βουλής Κωνσταντίνου Τασούλα και την Υπουργό Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη, παρουσία του Διευθυντή του Κέντρου Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, Lazare Eloundou Assomo, του Περιφερειάρχη Ηπείρου Αλέξανδρου Καχριμάνη, του Δημάρχου Ζαγορίου Γιώργου Σουκουβέλου και πολλών κατοίκων της περιοχής.
Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, στην ομιλία της, αναφερόμενη στο ιστορικό της προσπάθειας, με την ευτυχή κατάληξη της εγγραφής του Ζαγορίου, στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, σημείωσε: «Εχθές, ο Πρωθυπουργός με την παρουσία του εδώ, ήθελε να σφραγίσει το επιτυχημένο πρώτο βήμα, την εγγραφή του Ζαγορίου στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Αυτό γιορτάζουμε και εμείς σήμερα. Τον Σεπτέμβριο 2019, ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης επέλεξε αυτή την πλατεία, στη Βίτσα, στο κέντρο του Ζαγορίου, προκειμένου να πει σε όλους εσάς, τους ανθρώπους του Ζαγορίου, ότι η κυβέρνησή του, διά του Υπουργείου Πολιτισμού, θα κατέβαλλε κάθε δυνατή προσπάθεια, ώστε το Ζαγόρι να εγγραφεί στον πιο επίζηλο κατάλογο πολιτισμού της ανθρωπότητας, στον κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Το Ζαγόρι είναι το πρώτο πολιτιστικό αγαθό της πατρίδας μας που εγγράφεται ως πολιτιστικό τοπίο. Το Ζαγόρι, είναι το πρώτο νεώτερο μνημείο της χώρας μας, ανάμεσα στα 19 εγγεγραμμένα μνημεία. Το Ζαγόρι είναι η πλέον ανεπτυγμένη χωρική εγγραφή της Ελλάδας, καθώς περιλαμβάνει 46 οικισμούς και καταλαμβάνει το σύνολο του Δήμου».
Ο φάκελος υποψηφιότητας που συνέταξε το ΥΠΠΟ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Ηπείρου και τον Δήμο Ζαγορίου, προϊόν συστηματικής δουλειάς πολυπληθούς πολυεπιστημονικής ομάδας, προέβαλε την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της περιοχής ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης ανθρώπου και φύσης, την αυθεντικότητα του τόπου και του τοπίου.
Όπως σημείωσε η Λίνα Μενδώνη, «Για να φτάσουμε στην εγγραφή, τον περασμένο Σεπτέμβριο, στο Ριαντ, χρειάστηκε η συνδρομή και ο κόπος δεκάδων ανθρώπων. Τα στελέχη στο Υπουργείο Πολιτισμού συνεργάστηκαν στενά, σκληρά και μεθοδικά με τα στελέχη και τους συνεργάτες της Περιφέρειας, του Δήμου και σε απόλυτη σύμπνοια και επικοινωνία με τη Μόνιμη Ελληνική Αντιπροσωπία, στην UNESCO. Στους δεκάδες ανθρώπους που μόχθησαν για να φτάσουμε σε αίσιο τέλος χρωστάμε ευγνωμοσύνη και δικαιολογημένους επαίνους».
Στη συνέχεια η Υπουργός Πολιτισμού αναφέρθηκε για το πώς πρέπει να αντιμετωπιστεί από δω και πέρα το Ζαγόρι. «Θα είναι λάθος να αντιμετωπίσουμε το Ζαγόρι, ως ένα στατικό μνημείο. Το Ζαγόρι, πρωτίστως, είναι οι άνθρωποί του, που πρέπει να ζήσουν εδώ για να διατηρήσουν το στοιχείο, το οποίο αξιολόγησε η UNESCO και ενέταξε το Ζαγόρι: Την αυθεντικότητα του, που δεν εξασφαλίζεται με τη μουσειακή προσέγγιση μιας ζωντανής περιοχής. Η αυθεντικότητα θα εξασφαλιστεί, από τη στιγμή, που οι άνθρωποι όχι, απλώς, θα θέλουν να μένουν στο Ζαγόρι, αλλά θα επιδιώκουν να γυρίσουν στο Ζαγόρι, να δουλέψουν, να ζήσουν αντλώντας από τις αρχές και τις αξίες, που το δημιούργησαν. Η πολιτεία, το κράτος, η περιφερειακή αυτοδιοίκηση, η τοπική αυτοδιοίκηση, όλοι εμείς, έχουμε την υποχρέωση, παράλληλα με την απόλυτη προστασία, την οποία πρέπει να εξασφαλίζουμε εις το διηνεκές, για να διατηρηθούν αλώβητα τα ιδιαίτερα στοιχεία που έχει το Ζαγόρι, να εκπονήσουμε ένα στρατηγικό σχέδιο βιώσιμης ανάπτυξης. Και ποιο είναι το βασικό χαρακτηριστικό της βιώσιμης ανάπτυξης; Να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές τουλάχιστον αυτά τα οποία παραλάβαμε. Αυτό. Λοιπόν, το στρατηγικό σχέδιο είναι η αρχή της ουσιαστικής δουλειάς για το Ζαγόρι. Τώρα, αρχίζει η πολλή δουλειά και αυτό πρέπει να συνειδητοποιήσουμε όλοι. Πρέπει να εκπονήσουμε -και κυρίως να εφαρμόσουμε- ένα στρατηγικό σχέδιο που θα εξασφαλίζει τη βιώσιμη ανάπτυξη του. Έχουμε πολλή δουλειά μπροστά μας, αλλά νομίζω ότι όλοι είμαστε παρόντες, θεωρούμε ότι δεν έχουμε δικαίωμα να μην πετύχουμε να διατηρηθεί αλώβητο αυτό το συλλείτουργο φύσης και ανθρώπου».
Το ιστορικό της συγκρότησης και της υποβολής του Φακέλου στην UNESCO
Η περιοχή του Ζαγορίου περιλαμβάνει ένα σύνολο οικισμών εξαιρετικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, που συνδέονται μεταξύ τους με μοναδικό δίκτυο λιθόστρωτων μονοπατιών και γεφυριών, τα οποία διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση. Οι οικισμοί που περιλαμβάνουν μεγάλα ή μικρότερα αρχοντικά σπίτια, εκκλησίες διακοσμημένες με μοναδικές τοιχογραφίες, σχολεία στα οποία φοίτησαν γενιές Ζαγορησίων, απέκτησαν τη σημερινή τους ιδιαίτερη αρχιτεκτονική μορφή, στη διάρκεια του 18ου και του 19ου αιώνα. Η ιστορική περίοδος ακμής των χωριών του Ζαγορίου, ήταν το αποτέλεσμα της κινητικότητας των κατοίκων τους, οι οποίοι ασκώντας το εμπόριο στα Βαλκάνια και στην Ευρώπη απέκτησαν οικονομική δύναμη που τους επέτρεψε να επενδύσουν στον τόπο τους, ένα εντυπωσιακό φυσικό περιβάλλον, σχεδόν ανέγγιχτο από το χρόνο, με δάση, πλούσια βιοποικιλότητα, ποτάμια, λίμνες και εντυπωσιακούς γεωμορφολογικούς σχηματισμούς.
Το εγχείρημα για την ανάδειξη του Ζαγορίου ως πολιτιστικό τοπίο στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO υπήρξε σύνθετο, καθώς για πρώτη φορά στη σύνταξη του φακέλου υποψηφιότητας έπρεπε να συνεργαστούν πολλές και διαφορετικές ειδικότητες, όπως αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες, ιστορικοί, τοπογράφοι, περιβαλλοντολόγοι, βιολόγοι, δασολόγοι. Παρά τις δυσκολίες επικοινωνίας, λόγω της πανδημίας, η υποβολή του φακέλου στο Κέντρο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, επετεύχθη, έγκαιρα, τον Ιανουάριο του 2021.
Ακολούθησε η μακρά περίοδος αξιολόγησης του φακέλου από τα συμβουλευτικά όργανα της UNESCO. Η οριστική κρίση και η εγγραφή του Ζαγορίου ως Zagori Cultural Landscape στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, έγινε στις 19 Σεπτεμβρίου 2023, στο πλαίσιο της 45ης Συνόδου της Επιτροπής Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, στο Ριάντ. Η Εγγραφή του Ζαγορίου αποτελεί μεγάλη επιτυχία της Ελλάδας. Για πρώτη φορά, εγγράφεται στον Κατάλογο ένα πολιτιστικό αγαθό που αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς, αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης ανθρώπου και φύσης.
