Το τραπέζι των Θεοφανίων: Τι τρώνε σε διάφορα μέρη της Ελλάδας;

Θεοφάνια, είναι η τρίτη και τελευταία μεγάλης γιορτής του Δωδεκαημέρου (των εορτών δηλαδή των Χριστουγέννων). Το όνομα προκύπτει από την φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας, που αναφέρεται σε τρεις σχετικές ευαγγελικές περικοπές.

Η γιορτή των Θεοφανίων λέγεται επίσης και Επιφάνια και Φώτα (Γιορτή των Φώτων), ενώ γιορτάζουν οι Φωτεινή, Φανή, Φώτιος, Τριάδα, Ουρανία, Ιορδάνης, Ιορδάνα, Περιστέρης, Περιστέρα, Θεοφάνης, Θεοφανία και Θεοχάρης.

Η μεγάλη τελετουργία της ημέρας των Θεοφανίων (6 Ιανουαρίου) είναι ο «αγιασμός των υδάτων» με τη κατάδυση του Σταυρού που συμβολίζει τη Βάπτιση του Χριστού. Στην ελληνική εθιμολογία ο Αγιασμός έχει και την έννοια του εξαγνισμού των ανθρώπων καθώς και της απομάκρυνσης των δαιμονίων (καλικαντζάρων), δοξασία με προχριστιανικές ρίζες.

Τα παραδοσιακά φαγητά και γλυκά της γιορτής των Φώτων ανά την Ελλάδα

Τα «Παλικάρια» και η Τσιλαδιά της Κρήτης

Το βράδυ της παραμονής των Φώτων στο δείπνο επικρατούσε η παράδοση της νηστείας, ειδικά αν τα Χριστούγεννα έπεφταν Τετάρτη ή Παρασκευή. Στην Κρήτη, παραμονή των Φώτων, έφτιαχναν «παλικάρια» ή «φωτοκόλλυβα», μαγειρευτό όπου χρησιμοποιούνταν πολλά είδη σπόρων και οσπρίων (κουκιά, ρεβίθια, φασόλια, φακή, καλαμπόκι, σιτάρι). Από αυτό το φαγητό τα αγροτικά νοικοκυριά έδιναν και στα ζώα ή σκόρπιζαν σε διάφορα μέρη του σπιτιού.

Ανήμερα των Φώτων όσοι είχαν χοίρους στην Κρήτη «άνοιγαν τη τσιλαδιά» που είχαν φτιάξει από τις μέρες των Χριστουγέννων, νωρίτερα δηλαδή κατά το σφάξιμό τους. Η τσιλαδιά ήταν ένα είδος πηχτής. Έδεσμα φτιαγμένο με το κρέας από το κεφάλι του χοίρου, τα πόδια και την ουρά, το οποίο είχαν βράσει με καρυκεύματα. Το έβαζαν σε πήλινα μπολάκια, συμπλήρωναν υγρά με ζωμό και χυμούς από πορτοκάλια, λεμόνια και νεράντζια. Το πρώτο πήλινο μπολάκι έπρεπε να ανοιχτεί σαν έθιμο τα Φώτα. Το ζουμί πλέον είχε γίνει σαν ζελές. Η τσιλαδιά δεν καταναλωνόταν ως κύριο φαγητό, αλλά σαν μεζές.

Χοιρινό ή λουκάνικα και ξεροτήγανα στα νησιά

Σε αρκετά νησιά οι κατεργάρηδες καλικάντζαροι έρχονταν με τις γυναίκες τους τις «καλικαντζαρίνες». Προκειμένου οι νοικοκυραίοι να αποφύγουν ένα τέτοιο δυσάρεστο συρφετό έριχναν στα κεραμίδια κομμάτια από χοιρινό ή λουκάνικα ή ξεροτήγανα. Στη Νάξο τις γυναίκες των καλικάντζαρων τις αποκαλούσαν «Καλοκυράδες» για να τις καλοπιάσουν και να τις εξευμενίσουν.

Η «Μπάμπω» της Έβρου

Το παραδοσιακό φαγητό της ημέρας στα περισσότερα χωριά του Έβρου είναι η «Μπάμπω» (γριά), δηλαδή το παχύ έντερο του χοίρου γεμισμένο με ψιλοκομμένο κρέας, πράσο, ρύζι και μυρωδικά, ενώ σε κάποια χωριά οι Μάρηδες μαγειρεύουν και τον «Πάππου», που είναι το στομάχι του χοίρου γεμιστό.

Τα τσιγαρίδια και η Φωτίτσα της Κεφαλονιάς

Παντού στην Κεφαλονιά την παραμονή των Φώτων συνηθιζόταν να τρώνε «τσιγαρίδια». Τα τσιγαρίδια είναι μείγμα άγριων χόρτων ελαφρώς βρασμένα με φρέσκα μυρωδικά και τσιγαρισμένα σε λάδι με σκόρδο και κρεμμύδια, που περιέχουν ακόμη ντομάτα και ρύζι. Απ’ αυτά τσίμπαγε μια πιρουνιά και ο παπάς που γυρνούσε τα σπίτια να τα αγιάσει… Το ψωμί της ημέρας είναι η λεγόμενη «Φωτίτσα», στρογγυλό με σταυρό στη μέση κι αμύγδαλα.

Μαρμαρίτες ή Φωτόπιτες, σε Λήμνο, Κω και Σκύρο

Μια εκδοχή «τηγανίτας» που όμως δεν γινόταν στο τηγάνι, αλλά σε μαρμάρινη πλάκα, που πύρωνε στη φωτιά, έφτιαχναν την Παραμονή και ανήμερα των Φώτων νησιά του Αιγαίου, όπως η Λήμνος, η Κως και η Σκύρος. Από ζυμάρι ανεβατό, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι γιορτινές αυτές πίτες ήταν νηστίσιμες όταν σερβίρονταν την Παραμονή, με ζάχαρη ή πετιμέζι. Ωστόσο συναντιούνται και σε μη νήστισιμη, αλμυρή εκδοχή: οι μαρμαρίτες στη Σκύρο μοιάζουν με φακέλους και περιέχουν γέμιση κολοκύθας-τυριού.

Πληροφορίες από icookgreek.com