Ταξίδι πρωτομαγιάς σε όλη την Ελλάδα – Τα έθιμα και το πρωτομαγιάτικο στεφάνι

Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς, έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα καθώς οι εκδηλώσεις που γίνονταν είτε για τη Θεά Δήμητρα είτε για τον Διόνυσο είχαν σκοπό να γιορτάσει ο κόσμος τη γονιμότητα των αγρών, την καρποφορία της γης, την άνθιση της φύσης, το οριστικό τέλος του χειμώνα και τον ερχομό του καλοκαιριού. Από την αρχαία Ελλάδα, την Πρωτομαγιά λάμβαναν χώρα πλήθος εορταστικές τελετές πολλές εκ των οποίων έχουν παραμείνει ως τις μέρες μας.

Από τον Μάη του 1886 και το Σικάγο, η πρώτη Μαΐου έχει καθιερωθεί ως ημέρα των εργατών. Σήμερα, για τον περισσότερους δεν είναι παρά μία αφορμή να βρεθούν κοντά στη φύση και μακριά από τη ρουτίνα της καθημερινότητας.

Το μαγιάτικο στεφάνι

Το στεφάνι που πλέκεται την παραμονή της Πρωτομαγιάς είναι το μοναδικό σχεδόν έθιμο, που εξακολουθεί να μας δένει με την παραδοσιακή πρωτομαγιά, μια γιορτή της άνοιξης και της φύσης με πανάρχαιες ρίζες πλούσια σε εκδηλώσεις σε παλιότερες εποχές. Το στεφάνι κατασκευαζόταν με βέργα από ευλύγιστο και ανθεκτικό ξύλο κρανιάς ή κλήματος και στολιζόταν με λουλούδια και θαλερά κλαδιά από καρποφόρα δέντρα (αμυγδαλιά με αμύγδαλο, συκιά με τα σύκα, ροδιά με ρόδι ) αλλά και στάχυα από σιτάρι και κριθάρι, κρεμμύδι και σκόρδο για το μάτι.

Η χρησιμοποίηση πρασινάδας και όχι τόσο λουλουδιών με σκοπό τη μετάδοση της θαλερότητας και της γονιμότητάς τους στον άνθρωπο είναι το κύριο χαρακτηριστικό των μαγιάτικων συνηθειών. Στον αγροτικό μάλιστα χώρο δεν ήταν απαραίτητο το πλέξιμο στεφανιών αλλά η τοποθέτηση πάνω από την πόρτα του σπιτιού δέσμης από χλωρά κλαδιά  ελιάς, συκιάς, νερατζιάς, πορτοκαλιάς κ.ά.  μαζί με λουλούδια. Απαραίτητη ήταν η ύπαρξη μεταξύ των λουλουδιών και χλωρών κλαδιών φυτών αποτρεπτικών του κακού, όπως  τσουκνίδα, σκόρδο, δαιμοναριά, αγκάθια. Σε ορισμένες περιοχές οι μαγικές ενέργειες για υγεία συνοδεύονται από ομαδικές εκδηλώσεις, όπως αγερμούς (παιδιά στεφανωμένα με λουλούδια και κρατώντας κλαδιά καρποφόρων δένδρων έλεγαν τραγούδια του Μάη:

Μάη, Μάη χρυσομάη,
τι μας άργησες;
να μας φέρεις τα λουλούδια
και την άνοιξη;
ή
Μάη, Μάη δροσερέ κι Απρίλη λουλουδάτε (με τα ρόδα)  κ.ά.

Τα έθιμα ανά την Ελλάδα

Σε νησιά του Αιγαίου την Πρωτομαγιά, τα κορίτσια σηκώνονταν την αυγή και έπαιρναν μαζί τους τα λουλούδια, που είχαν μαζέψει από την παραμονή και πήγαιναν στα πηγάδια να φέρουν το «αμίλητο νερό» (αμίλητο γιατί το κουβαλούσαν χωρίς να μιλούν). Όταν το έφερναν στο σπίτι, πλένονταν όλοι με αυτό.

Στη Σέριφο, από το βράδυ της πρωτομαγιάς, κρεμούν στην πόρτα του σπιτιού τους ένα στεφάνι από λουλούδια, προσθέτοντας όμως και τσουκνίδες, κριθάρι και σκόρδο.

Στην Αγιάσο της Λέσβου, φτιάχνουν στεφάνια από όλα τα λουλούδια και βάζουν μέσα «δαιμοναριά», άγριο χόρτο με πλατιά φύλλα και κίτρινα λουλούδια για να δαιμονίζονται οι γαμπροί.

Σε χωριά της Κέρκυρας, οι κάτοικοι περιφέρουν έναν κορμό κυπαρισσιού, σκεπασμένο με κίτρινες μαργαρίτες που γύρω του έχει ένα στεφάνι με χλωρά κλαδιά. Με το μαγιόξυλο αυτό, οι νέοι εργάτες ντυμένοι με κάτασπρα παντελόνια και πουκάμισα και κόκκινα μαντήλια στο λαιμό βγαίνουν στους δρόμους, τραγουδώντας το Μάη.

Η Πρωτομαγιά στη Δυτική Μακεδονία συνδέεται με ποικίλα έθιμα γονιμικού  κυρίως χαρακτήρα, και τραγούδια. Έτσι, στη Βλάστη Κοζάνης πρωΐ πρωΐ αδειάζουν  τα αγγεία και φέρνουν φρέσκο νερό από τη βρύση. Τα παιδιά κόβουν κλάδους οξυάς και τους φέρνουν στους γύρω από το χωριό λόφους, όπου κυρίως τα κορίτσια  στήνουν χορούς, « πιάνοντας το Μάη». Στολίζουν τις μέσες τους με λυγαριές, για να μην τους πονάει  τον Ιούνιο στον θερισμό. Στο Τσακνοχώρι Βοϊου στολίζουν τις πόρτες των σπιτιών με πρασινάδες, ενώ στη Γαλατινή κρεμούν στη βρύση ένα πράσινο κλαδί και τρώνε κάτι πρωΐ – πρωΐ, για να « μην τους τσακίσ΄ ο κούκος».

Στην πόλη της Φλώρινας πρωϊ ανεβαίνουν στον  λόφο του Αγίου Παντελεήμονα και συναγωνίζονται ποιος θα μαζέψει πρώτος λουλούδια, να φτιάξουν στεφάνια που στεφανώνονται οι ίδιοι και φροντίζουν και να τα κρεμάσουν πρώτοι στην εξώπορτα του σπιτιού τους και να πιάσουν πρώτοι τον Μάη, για το καλό, για γούρι. Εκεί στον λόφο οι Φλωρινιώτες παραδοσιακά μέχρι σήμερα χαίρονται τη φύση, χορεύουν και τραγουδούν. Επικαλούνται επίσης τον άγιο Ιερεμία, που γιορτάζει τη Πρωτομαγιά, για να φύγουν από τα σπίτια τους ποντίκια, φίδια κλπ. με την έλευση του Μάη. Έτσι χτυπώντας τον μασά, ένα μέλος της οικογένειας, γυρίζει την παραμονή όλο το σπίτι και τους βοηθητικούς χώρους του φωνάζει μεταξύ άλλων: «Γιερεμία, συντελεία στα ποντίκια ( ή στα φίδια κλπ. )», ή «φύγετε γάτες, φίδια, ποντίκια, γιατί έρχεται ο Μάης ».

Στην Ήπειρο, την παραμονή της Πρωτομαγιάς, τα παιδιά πηγαίνουν στους κήπους, χτυπώντας μαγειρικά σκεύη και λέγοντας μαγικά ξόρκια για να διώξουν μακριά τα φίδια.

Ένα άλλο πολύ θεατρικό έθιμο είναι η Ανάσταση του Μαγιόπουλου, που το συναντάμε σε περιοχές όπως ο Βόλος, το Ζαγόρι Ηπείρου, ο Καστανιάς Στυμφαλίας κ.α. Ανά περιοχές μπορεί να το ακούσετε ως Φουσκοδένδρι ή Ζαφείρη. Ένας έφηβος παριστάνει στους αγρούς τον πεθαμένο Διόνυσο. Οι κόρες του χωριού του τραγουδούν τον «Κορμό» ένα θρηνητικό τραγούδι με σκοπό να τον αναστήσουν και μαζί με αυτόν και ολόκληρη τη φύση.