Πλαστικά μιας χρήσης: Έγινε η αρχή, χρειάζονται ακόμη πολλά να γίνουν

Γράφει ο Αντώνης Σβαρτς*

Κάθε καλοκαίρι, κάνω τις διακοπές μου στην Ελλάδα, τη δεύτερη πατρίδα μου. Κι όμως, αυτό το καλοκαίρι ήταν πραγματικά ιδιαίτερο, γιατί λόγω της συγκυρίας με τον κορονοϊό, οι τουρίστες ήταν πολύ λιγότεροι απ’ ό,τι συνήθως. Παρ’ όλα αυτά, κάτι που για άλλη μια φορά μου έκανε αρνητική εντύπωση ήταν η τεράστια ποσότητα απορριμμάτων από χαρτί και πλαστικό σε όλα τα μέρη που επισκέφτηκα (Σύρο, Τήνο, Σάμο, Θάσο).

Οι δρόμοι μας σε όλη τη χώρα είναι γεμάτοι με εκατομμύρια πλαστικά μπουκάλια, πλαστικές σακούλες, πλαστικά καλαμάκια και άλλα σκουπίδια. Οι καταναλωτές χρησιμοποιούν και απορρίπτουν οπουδήποτε αυτά τα αντικείμενα, για παράδειγμα, πετώντας τα έξω από το αυτοκίνητο ενώ οδηγούν, κάτι που από μόνο του θέτει ένα ακόμα ερώτημα σχετικά με τη γενικότερη παιδεία και την περιβαλλοντική συνείδηση ορισμένων. Ακόμα χειρότερα, υπάρχει περίπτωση να εισέλθουν τελικά στην τροφική αλυσίδα και να καταλήξουν στα… στομάχια μας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εισάγει ήδη μια Οδηγία για να μειώσει τα πλαστικά μιας χρήσης ξεκινώντας από το 2021. Η Ελλάδα ήταν από τις πρώτες χώρες που την ενσωμάτωσε στο εσωτερικό της δίκαιο, πριν από λίγες ημέρες, ψηφίζοντας το πρώτο νομοσχέδιο για τον περιορισμό ορισμένων πλαστικών μιας χρήσης.

Ενδεικτικά το νομοσχέδιο προβλέπει:

1. Από τις 3 Ιουλίου 2021, δέκα κατηγορίες πλαστικών μιας χρήσης, δεν θα μπορούν να πωληθούν πια στη χώρα. Δεν αφορά όλα τα πλαστικά προϊόντα ευρείας χρήσης αλλά ένα σημαντικό μέρος αυτών.

2. Τα πλαστικά μπουκάλια που θα κυκλοφορούν στην Ελλάδα θα πρέπει να έχουν τα καπάκια προσαρτημένα στο μπουκάλι ώστε να μην αποσπώνται και χάνονται και να είναι φτιαγμένα από ανακυκλωμένο πλαστικό, που μέχρι το 2030 πρέπει να φτάσει σταδιακά το 35%.

3. Πέρα από τα περιβαλλοντικά τέλη που προβλέπονται και την υποχρεωτική διάθεση επαναχρησιμοποιούμενων προϊόντων από τις επιχειρήσεις εστίασης, θεσπίζεται και η υποχρέωση για έκπτωση σε πελάτες που φέρνουν το δικό τους επαναχρησιμοποιούμενο σκεύος, κάτι που μέχρι τώρα έκαναν μόνο κάποιες αλυσίδες καταστημάτων εστίασης. Τίθεται επίσης ελάχιστο όριο 30 επαναχρησιμοποιούμενων σκευών ανά κατάστημα μαζικής εστίασης.

4. Όλα τα μέτρα συνοδεύονται από μια σειρά οικονομικών κινήτρων για τους πολίτες και αντίστοιχα πρόστιμα για τους επιχειρηματίες που δεν θα τα τηρήσουν.

5. Στις Δημόσιες Υπηρεσίες και φορείς, η κατάργηση των πλαστικών μιας χρήσης θα γίνει 6 μήνες νωρίτερα από τις υπόλοιπες επιχειρήσεις, από τον Ιανουάριο του 2021.

6. Μια διευρυμένη καμπάνια ενημέρωσης πρόκειται να υλοποιηθεί προκειμένου όλοι οι πολίτες να γίνουν συμμέτοχοι της επιτυχίας αυτού του εθνικού στοιχήματος.

Όλα τα παραπάνω είναι ένα πρώτο και σημαντικό βήμα. Είναι όμως το πρώτο και θα πρέπει να ακολουθήσουν και άλλα βήματα, προς την ίδια κατεύθυνση και με μεγαλύτερη ταχύτητα.

Ενδεικτικά, χρειάζεται να υιοθετηθούν επιπλέον πολιτικές πιο τολμηρές και πιο οριζόντιες, για να αντικατοπτρίσουν την σοβαρή κατάσταση στην οποία βρίσκεται το θέμα των απορριμμάτων. Χρειάζονται πολιτικές δραστικής αύξησης της ανακύκλωσης αλλά και δραστικής μείωσης των απορριμμάτων. Ο βαθμός ανακύκλωσης στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα χαμηλός (υπολογίζεται περίπου στο 18%) και πολλές φορές, «ανακύκλωση» σημαίνει ότι τα σκουπίδια καταλήγουν σε τρίτες χώρες, με χαμηλά περιβαλλοντικά standards. Δεν πρόκειται επομένως για ανακύκλωση αλλά για μετατόπιση των σκουπιδιών στην αυλή του γείτονα.

Ως προς την δραστική μείωση τον απορριμμάτων και δη των πλαστικών μιας χρήσης, παραθέτω κάποιες ιδέες προς εξέταση:

Πρώτον, απαγόρευση των ποτηριών μιας χρήσης σε μεγάλες εκδηλώσεις (άνω των 500 ατόμων), ξεκινώντας πιλοτικά από το ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας.

Η βιομηχανία εκδηλώσεων προ της πανδημίας στην Ελλάδα χρησιμοποιούσε κάθε χρόνο εκατομμύρια πλαστικά και χάρτινα ποτήρια (αν και δεν έχουμε πραγματικά αριθμητικά δεδομένα). Άρα, γιατί να μη μεταβούμε σε επαναχρησιμοποιούμενα ποτήρια; Αυτό όχι μόνο είναι εφικτό, αλλά θα αποτελέσει και ένα ισχυρό κίνητρο για προσέλκυση στην Ελλάδα εταιριών του εξωτερικού που θέλουν να επενδύσουν και να εισάγουν τεχνογνωσία. Η πανδημία του COVID-19 μπορεί να αποτελέσει ένα restart για διοργανωτές μεγάλων εκδηλώσεων αλλά και για νέες εταιρίες ώστε να προβούν στις απαραίτητες κεφαλαιακές επενδύσεις (ιδιαίτερα στην εγκατάσταση ειδικών μονάδων πλύσης των ποτηριών). Μια ενδιαφέρουσα πληροφορία: Οι οργανωτές εκδηλώσεων στην πραγματικότητα έχουν χρηματικό κέρδος (καλά διαβάζετε!) από τα επαναχρησιμοποιούμενα ποτήρια, αν χρησιμοποιήσουν ένα σύστημα εγγυήσεων, όπου οι καταναλωτές πληρώνουν ένα ποσό ως εγγύηση για κάθε ποτό που αγοράζουν στα σημεία πώλησης μιας εκδήλωσης, που τους επιστρέφεται όταν αυτοί με τη σειρά τους επιστρέφουν το ποτήρι! Η εμπειρία του εξωτερικού δείχνει ότι τα παρακρατηθέντα ποσά μπορούν να φτάσουν να αντιστοιχούν μέχρι και στο 30% των ποτηριών που πωλούνται σε εκδηλώσεις διασήμων καλλιτεχνών όπως οι AC/DC. Έτσι, η απαγόρευση των ποτηριών μιας χρήσης, αρχικά στην περιοχή της Αθήνας, είναι μια κατάσταση win-win. Πολλές περιοχές, όπως η

Φλάνδρα και το Μόναχο, έχουν δείξει ότι μια τέτοιου είδους νομοθεσία έχει αποτέλεσμα και στο τέλος κερδίζουν όλοι.

Δεύτερον, απαγόρευση των ποτηριών μιας χρήσης σε beach bars, ξενοδοχεία και εστιατόρια.

Όλοι λατρεύουμε να παραγγέλνουμε τον παγωμένο μας καφέ όσο χαλαρώνουμε στις ξαπλώστρες μας. Είναι τόσο βολικό. Όμως ποιο είναι το μειονέκτημα; Τεράστιες ποσότητες πλαστικών ή χάρτινων ποτηριών δίπλα στη θάλασσα και πολλές φορές εντός αυτής… Η πλειοψηφία των παραθαλάσσιων επιχειρήσεων έχουν πλυντήρια πιάτων και έτσι είναι πλήρως ικανές να πλένουν τα επαναχρησιμοποιούμενα ποτήρια. Ακόμα και όπου αυτό δεν ισχύει, οι υπηρεσίες πλύσης μπορούν να παρέχονται εξωτερικά, από εξειδικευμένες εταιρίες. Και πάλι, αν οι παραθαλάσσιες επιχειρήσεις χρησιμοποιούν ένα σύστημα εγγυήσεων, αυτό μπορεί να είναι φθηνότερο για αυτές από το να χρησιμοποιούν ποτήρια μιας χρήσεως. Αλλά εδώ χρειάζεται πειθώ και νέα οργάνωση: Το προσωπικό πρέπει να εκπαιδευτεί, οι πελάτες να ενημερωθούν, τα ταμειακά συστήματα να αλλάξουν και νέες αλυσίδες ανεφοδιασμού να εγκαθιδρυθούν. Κατά αυτό τον τρόπο, οι ακολουθούμενες πολιτικές παίζουν έναν σημαντικό ρόλο στην επιτάχυνση της υιοθέτησης των βέλτιστων πρακτικών.

Τρίτον, απαγόρευση των πλαστικών μπουκαλιών στα εστιατόρια.

Σε γενικές γραμμές, η Ελλάδα αυτή τη στιγμή δεν έχει μια ενοποιημένη ροή για τα απορρίμματα πλαστικού, έχει όμως για τα απορρίμματα γυαλιού. Γιατί να μην είναι υποχρεωτικό για τα εστιατόρια να προσφέρουν γυάλινα μπουκάλια, που και πιο καλαίσθητα είναι και πολύ πιο εύκολο στο να συγκεντρωθούν και να ανακυκλωθούν; Είναι κάτι αυτονόητο και ήδη εφαρμόζεται σε πολλά εστιατόρια. Ας εφαρμοστεί καθολικά.

Τα τρία αυτά προτεινόμενα μέτρα πολιτικής είναι ειλικρινή, αποτελεσματικά και άμεσα εφαρμόσιμα, όπως αποδεικνύεται και από τις διεθνείς πρακτικές. Ειδικά η πιλοτική χρήση μόνο επαναχρησιμοποιούμενων προϊόντων σε events άνω των 500 ατόμων και η καθολική απαγόρευση χρήσης πλαστικών μιας χρήσης στις παραλίες είναι δυο πολιτικές που θα επιταχύνουν την μετάβαση της χώρας στη νέα εποχή και θα διευκολύνουν την επίτευξη των εθνικών στόχων που έχουν τεθεί στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής οδηγίας. Ειδικά το δεύτερο μέτρο είναι και μια ηθική υποχρέωση που έχουμε απέναντι στο Περιβάλλον, τις θάλασσες αλλά και τις νησιωτικές και παράκτιες περιοχές της χώρας που ζουν από τον τουρισμό. Ως χώρα κάναμε την αρχή με ένα φιλόδοξο και προοδευτικό νομοσχέδιο. Είναι στο χέρι μας να το εξειδικεύσουμε και να επεκτείνουμε τις προβλέψεις του και σε άλλους τομείς, προϊόντα και πτυχές της καθημερινότητας μας. Και στο τέλος το μόνο σίγουρο είναι πως θα βγούμε όλοι κερδισμένοι.

*Ο Αντώνης Σβαρτς είναι συνιδρυτής του Vouliwatch. Δραστηριοποιείται τα τελευταία χρόνια στον τομέα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας με συμμετοχή σε projects περιβαλλοντικού και κοινωνικού αποτυπώματος. Είναι συνιδρυτής του Vouliwatch, ενώ το 2016 δημιούργησε το ίδρυμα Guerrilla Foundation με στόχο την υποστήριξη των ακτιβιστών στην Ευρώπη.