Η συστηματική ανασκαφή που διενεργείται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων υπό τη διεύθυνση του αρχαιολόγου Γιάννου Κουράγιου διήρκησε φέτος έξι εβδομάδες, από τις 20 Μαΐου έως τις 28 Ιουνίου 2024, και επικεντρώθηκε τόσο στη θέση Μάντρα στη νησίδα Δεσποτικό, όσο και στη νησίδα Τσιμηντήρι.
Δεσποτικό
Οι εργασίες επικεντρώθηκαν στα κτίρια που βρίσκονται έξω από το αρχαϊκό τέμενος στην περιοχή ανάμεσα σε αυτό και την ακτή.
Συνεχίστηκε η διερεύνηση του Κτιρίου ΜΝ που είχε εντοπισθεί το 2023 (Εικ.1).
Κτερίσματα της Πρωτοκυκλαδικής ταφής (δισκοειδές σφονδύλι, πήλινη φιάλη, ραμφοειδόστομη πρόχους).
Το κτίριο χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 6ου αιώνα π.Χ.
Είναι ορθογώνιας κάτοψης και έχουν έρθει στο φως οκτώ δωμάτια του. Οι τοίχοι τους έχουν πλάτος 0,45-0,48 μ., εκτός από το νότιο και το δυτικό όπου οι τοίχοι είναι «διπλοί» με πάχος σχεδόν 1,20 μ.
Είναι κατασκευασμένοι από μεσαίους και μεγάλους πλακοειδείς και αδρά λαξευμένους λίθους και αρχιτεκτονικά δε διαφέρουν από τα υπόλοιπα κτίρια που έχουν ήδη ανασκαφεί εξωτερικά του τεμένους.
Στα Δωμάτια 2 και 3 εντοπίστηκαν τετράπλευρες κατασκευές, ενώ στο μέσον του Δωματίου 5 υπάρχει επίμηκες «αυλάκι» μήκους 1,70μ., για την απορροή υδάτων. Στο εσωτερικό των δωματίων βρέθηκαν πολλοί πήλινοι κέραμοι από τη στέγη του κτιρίου, όπως και τμήμα ενός ακροκεράμου με τη μορφή γοργονείου.
Με βάση τις αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες, μπορούν να αναγνωριστούν τουλάχιστον δύο αρχιτεκτονικές φάσεις του κτιρίου ΜΝ.
Ο τάφος της Πρωτοκυκλαδικής Ι περιόδου και το ακέραιο μαρμάρινο αγγείο.
Τι έδειξε η ανασκαφή
Η ανασκαφή του λεγόμενου «Κτιρίου Ω», στο περιβάλλον του οποίου το 2023 είχαν αποκαλυφθεί τα θραύσματα τουλάχιστον τριών κούρων, ενός ανδρικού αγάλματος αυστηρού ρύθμου, μαρμάρινων βάσεων και ειδωλίων και το οποίο είχε θεωρηθεί ως ένα είδους πρόπυλου (Εικ.2, 3, 4) συνεχίστηκε και φέτος με τη διερεύνηση της μεγάλης κατάρρευσης στο εσωτερικό του κτίσματος, ανάμεσα στους τοίχους Τ1 και Τ3.
Από τη μελέτη της στρωματογραφίας και της κεραμεικής φαίνεται πολύ πιθανό πως οι δύο τοίχοι γνώρισαν δύο φάσεις κατασκευής και επισκευής, με την πρωιμότερη στον 6ο αι.π.Χ.
Στην περιοχή Β/ΒΔ του Κτιρίου Ζ, που βρίσκεται έξω αλλά πολύ κοντά στο τέμενος και του οποίου η κύρια φάση τοποθετείται στο α΄ μισό του 5ου αι.π.Χ., αποκαλύφθηκε ένα ακόμη δωμάτιο του αρχαϊκού κτιρίου Ζα, το οποίο είχε εντοπιστεί πέρσι, ακριβώς κάτω από το πλακόστρωτο αίθριο του Ζ και τα βορειότερα δωμάτιά του.
Το πρωιμότερο κτίριο φαίνεται πως είχε αντίθετο προσανατολισμό με το «διάδοχό» του και αποτελούνταν από τουλάχιστον 3 δωμάτια σε παράταξη, στο εσωτερικό των οποίων αποκαλύφθηκε σημαντική ποσότητα κεραμεικής αρχαϊκών χρόνων.
Μικρής κλίμακας καθαρισμοί πραγματοποιήθηκαν στο νοτιότερο δωμάτιο 11 του μεγάλου Κτιρίου Β, όπου ήρθε στο φως μεγάλη συγκέντρωση οστρέων και κεραμεικής του 6ου και 5ου αι.π.Χ., επιβεβαιώνοντας την οικιστική/κοσμική χρήση του κτιρίου και το ευρύ χρονικό διάστημα λειτουργίας του από τον πρώιμο 6ο έως τον 5ο αι.π.Χ.
Μετά την ολοκλήρωση και κατάθεση προς έγκριση της μελέτης αποκατάστασης και ανάδειξης του συστήματος των αρχαϊκών δεξαμενών (αρχιτ. μελετητής Γουλιέλμος Ορεστίδης) πραγματοποιήθηκε ο τελικός καθαρισμός της κεντρικής Δεξαμενής 1 με την απομάκρυνση των νεώτερων επιχώσεων από τη ΝΔ γωνία της (Εικ.5,6).
Τσιμηντήρι
Η μικρή νησίδα Τσιμηντήρι βρίσκεται μεταξύ του κόλπου του Αγ. Γεωργίου της Αντιπάρου και της Μάντρας του Δεσποτικού, με την οποία συνδεόταν μέσω μιας στενής λωρίδας γης, ενός ισθμού.
Το όνομα της είναι παράφραση της λέξης κοιμητήριο, αφού στη νότια ακτή της νησίδας είχαν ανασκαφεί Πρωτοκυκλαδικοί τάφοι, δυστυχώς συλημμένοι. Σύντομη διερεύνηση το 2011 είχε οδηγήσει στον εντοπισμό του ορθογώνιου Κτιρίου ΑΤ αποτελούμενου από τρεις τουλάχιστον χώρους σε διάταξη Β-Ν.
Οι αρχαιότητες που εντοπίστηκαν
Η συνέχιση των ανασκαφικών εργασιών το 2019 και 2020 και πάλι για μικρά χρονικά διαστήματα λόγω της δυσκολίας πρόσβασης στη νησίδα, οδήγησαν στον εντοπισμό των κτιρίων ΒΤ, ΓΤ, ΔΤ, ΕΤ, στο ανατολικό άκρο της νησίδας, ενός μεγάλου κυκλικού κτιρίου (Κτίριο ΖΤ), καθώς και τμήματα δύο ακόμα ορθογώνιων κτιρίων (ΘΤ και ΗΤ) κοντά στο Κτίριο ΑΤ.
Κατά τη φετινή ανασκαφική περίοδο, λόγω της εγκατάστασης πλωτής εξέδρας- η οποία δωρήθηκε στην ανασκαφή από το Σύλλογο Antiparos Preservation Society- ήταν δυνατή η συστηματικότερη διερεύνηση των κτιρίων στο Τσιμηντήρι για ένα μήνα.
Διαπιστώθηκε πως τα περισσότερα κτίρια που είχαν διερευνηθεί κατά τα προηγούμενα έτη και είχαν θεωρηθεί ανεξάρτητα οικοδομήματα στην πραγματικότητα συναποτελούν δύο μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα, το ΑΤ και το ΒΤ που διατάσσονται κατά μήκος της νότιας πλευράς της νησίδας προς τον υπήνεμο κόλπο και με άμεση θέαση προς το ιερό στο Δεσποτικό (Εικ.7).
