Την Παρασκευή 22 και το Σάββατο 23 Νοεμβρίου 2019 πραγματοποιήθηκε το 5ο συνέδριο της Εταιρείας Συμβούλων Διαχείρισης Πολιτιστικής Κληρονομιάς ( ΕΣΔΙΑΠΟΚ) στον φιλόξενο χώρο του New Hotel (Φιλελλήνων 16, Αθήνα), με την υποστήριξη της ΕΝΔΙΑΛΕ, των YES! Hotels και χορηγούς επικοινωνίας τους UP FM και Passenger.gr.
Ακολουθώντας το νήμα από το περσινό 4o συνέδριο, όπου συζητήσαμε σχετικά με τον πολιτιστικό τουρισμό, τις παγκόσμιες τάσεις και ροές επισκεπτών, τη βιωσιμότητα και τη διαμόρφωση των πολιτιστικών αγαθών προς επίσκεψη, εστιάσαμε φέτος στο θέμα των τοπικών κοινωνιών και της ανάμιξής τους σε σχετικές με την πολιτιστική διαχείριση δραστηριότητες, το οποίο ενυπήρχε στις συζητήσεις όλων των προηγούμενων συναντήσεων μας.
Είναι αλήθεια ότι η συζήτηση της συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών στις διαδικασίες διαχείρισης των υλικών και άυλων στοιχείων της πολιτιστικής κληρονομιάς απασχολεί τα τελευταία σαράντα χρόνια όλο και πιο συστηματικά την παγκόσμια ακαδημαϊκή κοινότητα αλλά και τους επαγγελματίες στον χώρο του πολιτισμού και τα δορυφόρα πεδία. Αν και τα ζητήματα της συμμετοχής, της συνεργασίας και εσχάτως της συν-δημιουργίας θεωρούνται πλέον κομβικά σημεία και ως κάποιο βαθμό αυτονόητες επιδιώξεις, οι πρακτικές πολλές φορές τείνουν να περιορίζονται σε επιφανειακά αφηγήματα και ρηχές αναδιατυπώσεις κανονιστικών κειμένων, όπως ο Χάρτης της Μπούρα (ICOMOS, 1999), η Σύμβαση του Τοπίου (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2000) και η Σύμβαση του Φάρο (Συμβούλιο της Ευρώπης, 2005).
Στην Ελλάδα, ο νέος αρχαιολογικός νόμος (3028/2002, Α.3.ε-ζ) θεωρεί το κοινό και τους πολίτες ως τελικούς αποδέκτες των δράσεων προστασίας της Διοίκησης. Με αυτόν τον τρόπο, εύλογα εγείρονται ερωτήματα γύρω από το πώς αυτή η πρόβλεψη συσχετίζεται με το συνταγματικό «δικαίωμα του καθενός» να προστατεύει το πολιτιστικό περιβάλλον (Α.24.1) και πώς υλοποιείται στο παρόν, με προεκτάσεις στο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο της χώρας.
Μετά από δημόσια πρόσκληση ενδιαφέροντος, οι επιλεγείσες ομιλίες οργανώθηκαν σε έξι συνεδρίες που χωρίστηκαν στις δυο ημέρες του συνεδρίου. Το συνέδριο άνοιξε με χαιρετισμό της κ. Β. Φωτοπούλου, Διευθύντριας Νεώτερου Πολιτιστικού Αποθέματος και Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς με μια εισαγωγή στο έργο της Διεύθυνσης και τη σχέση του κοινού με τη διαχείριση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, σημείο ενδιαφέροντος για το ΥΠΠΟΑ τα τελευταία χρόνια.
Στην πρώτη συνεδρία (Ποιος διαχειρίζεται τι και γιατί) εξετάστηκε το Θερινό Σχολείο Αρχαιολογικής Εθνογραφίας στις Γωνιές Μαλεβιζίου (Δρ. Α. Αναγνωστόπουλος, Δρ. Λ. Στεφάνου), κουβεντιάζοντας την εμπειρία της επαφής με την τοπική κοινότητα τα τελευταία έξι χρόνια, κατά τα οποία διεξάγεται το αρχαιολογικό πρόγραμμα «Τρία Ιερά Κορυφής της Κεντρικής Κρήτης». Ακολούθησε ένα παράλληλο αλλά αρκετά διαφορετικό παράδειγμα από την Ιαπωνία, όπου η κ. Χ. Παναγιωτίδου συζήτησε την περίπτωση του κέντρου “Earth plaza for global citizenship” (Yokohama) και την εμπλοκή των συμμετεχόντων με έναν αρκετά συστηματικό αλλά και βιωματικό τρόπο, για την επίτευξη κάθε φορά ενός «πολιτιστικού παραδοτέου». Η κουβέντα επέστρεψε στην Ελλάδα, και η Δρ. Α. Σακελλαριάδη παρουσίασε αποτελέσματα της διδακτορικής της διατριβής σχετικά με «οικειοποιημένες, αξιακές και συνεκδοχικές» αναγνώσεις της πολιτιστικής κληρονομιάς σε διάφορες κοινότητες της Ελλάδας και τη σχέση με την αρχαιολογική δραστηριότητα στην εκάστοτε περιοχή.
Στη δεύτερη συνεδρία (Αναδυόμενα ζητήματα στη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς) εξετάστηκαν κοινοί τόποι και ζητήματα που προκύπτουν κατά τη διάρκεια (συνήθως ευρωπαϊκά χρηματοδοτούμενων) προγραμμάτων με αντικείμενο τη διαχείριση υλικών και άυλων πολιτιστικών στοιχείων, σε σχέση με κοινότητες ενδιαφερομένων. Συγκεκριμένα, η κ. Δ. Κούτση συζήτησε την εμπειρία της προσβασιμότητας πληροφορίας και μνημείων για ΑΜΕΑ, ο κ. Ν. Πασαμήτρος τον ρόλο της τέχνης, ως εργαλείο, στην ερμηνεία και επικοινωνία σε χώρους με δύσκολη κληρονομιά στα Βαλκάνια ενώ η Α. Καμάρα χαρτογράφησε δομικές αδυναμίες των ευρωπαϊκών προγραμμάτων, ιδιαίτερα σε σχέση με την εξωστρέφεια των φορέων υλοποίησης, τις ελλείψεις επαρκούς σχεδιασμού και τις ασυνέχειες επικοινωνίας μετά τη λήξη των έργων.
Η πρώτη ημέρα συνέχισε με την κεντρική ομιλήτρια Δρ. Δ. Καταπότη (Προς έναν ορισμό της «τοπικής κοινωνίας») και την ενδιαφέρουσα τοποθέτηση σχετικά με τα όρια και το περιεχόμενο της έννοιας τοπική κοινότητα/κοινωνία. Η ομιλήτρια οργάνωσε ένα θεωρητικό πλαίσιο με αναφορές -μεταξύ άλλων- στα έργα του P. Levy και των G. Deleuze και F. Guattari, εστιάζοντας στην ταυτότητα της -κάθε φορά- ομάδας που αναδύεται μάλλον ευκαιριακά, ανάλογα με το διακύβευμα, τη συνισταμένη των προθέσεων, το πολιτιστικό πλαίσιο και τη βιογραφία της ομάδας/κοινότητας των ανθρώπων που ασχολούνται σε κάποια ορισμένη στιγμή με στοιχεία πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και των μέσων που χρησιμοποιούν (π.χ. μέσα κοινωνικής δικτύωσης) για την ενασχόλησή τους.
Στην τρίτη συνεδρία («Από τα κάτω» αναγνώσεις και χρήσεις της πολιτιστικής κληρονομιάς), η κ. Γ. Μανωλοπούλου μας μίλησε για το έργο του Σωματείου «ΔΙΑΖΩΜΑ» υπό το πρίσμα του ψηφίσματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στην πολιτιστική κληρονομιά. Στη συνέχεια, ο κ. Χ. Λαμπρόπουλος, εκπροσωπώντας την ομάδα καταγραφής Βιομηχανικής Κληρονομιάς «ΒιΔΑ», περιέγραψε τη διαδικασία οργάνωσης και δράσης του εν λόγω εγχειρήματος μέσω ενός πυρήνα πολιτών, με στόχο την προστασία των υπό απειλή βιομηχανικών μνημείων της χώρας. Τέλος, η κ. Γ. Κανελλοπούλου, ανέλυσε τα οφέλη των εργαλείων κοινοτικής συμμετοχής για την χαρτογράφηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, χρησιμοποιώντας το πρόσφατο παράδειγμα του Οικομουσείου Πετριτή στην Κέρκυρα.
Η πρώτη ημέρα του Συνεδρίου έκλεισε με την παρουσίαση μιας σειράς επιτοίχιων ανακοινώσεων (posters) γύρω από ποικίλα θέματα συναφή με τον ρόλο πολιτών και κοινωνικών ομάδων στην ανάδειξη και προστασία του της πολιτιστικής κληρονομιάς, από τους: Κ. Ασίκη & Α. Καμάρα, Ν. Βανδώρος & Μ. Μ. Μπούκιου & Ι. Μικρού, Ε. Βασιλάκη, Β. Γκουντρουμπή & Δ. Γάκη & Ι. Φασαρλή, Μ. Δενδροπούλου, Λ. Π. Θανασούλα, Τ. Κόρκα, Α. Πρωτοψάλτη, Ε. Χαρισοπούλου & Σ. Βλίζο.
Το Σάββατο, η συζήτηση ξεκίνησε δυναμικά στη συνεδρία με τίτλο «Από τα πάνω» πρωτοβουλίες για το κοινό», όπου παρουσιάστηκε το πολυσχιδές έργο της ΕΦΑ Φθιώτιδας & Ευρυτανίας από την Α. Παπασταθοπούλου «για την ενίσχυση της επαφής των πολιτών με την πολιτιστική κληρονομιά τους», τον Δρ. Π. Δούρο που συζήτησε για τη διασύνδεση φορέων της διοίκησης σε πολιτιστικά έργα στην Αττική και τη Δρ. Κ. Παπαδοπούλου σε σχέση με τον ρόλο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στη διαχείριση των μνημείων.
Ανοίγοντας την ενότητα «Δουλεύοντας με τις τοπικές κοινωνίες: Εμπειρίες από το πεδίο», οι Δρ. Στ. Λεκάκης και Μ. Δραγούνη παρουσίασαν την εμπειρική τους μελέτη για το αγροτικό τοπίο και τις κοινότητες της Νάξου, συζητώντας για τις «από τα κάτω» διαδικασίες νοηματοδότησης και «μνημείωσης» του παρελθόντος. Κατόπιν, τη σκυτάλη παρέλαβε η κ. Μ. Κουβάρα, η οποία εστίασε στις παραδοσιακές τεχνικές δόμησης και ιδιαίτερα στις προσπάθειες της ΑΜΚΕ «Μπουλούκι» να εξασφαλίσει την συνέχεια τους. Έπειτα, η Δρ. Ε. Ηλιοπούλου μας μετέφερε πίσω στην Αθήνα, εμβαθύνοντας στην ανάδειξη του Αδριάνειου υδραγωγείου αλλά και σε άλλες δράσεις της ομάδας του Urban Dig Project που στοχεύουν στην αλληλεπίδραση μεταξύ καλλιτεχνών και πολιτών.
Στη συνέχεια, διεξήχθη μια συζήτηση στρογγυλής τράπεζας, σε συντονισμό του κ. Γ. Δρίνη και συμμετοχή των Δρ. Σ. Μιχαλάκα, κ. Κ. Λάμπρου, κ. Μ. Ζολώτα, κ. Γ. Παπαδημητρόπουλου. Το θέμα που εξετάστηκε αφορούσε τη διαφύλαξη της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και τη σχέση με το αίτημα της τοπικής ανάπτυξης. Μετά από μια κριτική προσέγγιση των ρόλων του Εθνικού Ευρετηρίου της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας και του Καταλόγου της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO, οι συμμετέχοντες/συμμετέχουσες συζήτησαν για τις αναδυόμενες δυνατότητες που έχει η οργάνωση των άυλων πολιτιστικών παραδόσεων σε πτυχές της τοπικής ανάπτυξης, τον ρόλο της στρατηγικής προώθησης και των ψηφιακών μέσων επικοινωνίας, αλλά και ένα σύνολο προβλημάτων απίσχνανσης και εμπορευματοποίησης των πολιτιστικών αγαθών που ελλοχεύουν στις περιπτώσεις αποκλειστικά οικονομικής πραγμάτευσής τους .
Οι εργασίες του συνεδρίου συνεχίστηκαν με την κεντρική ομιλία της Δρ. Καλλιόπης Φουσέκη, αναπληρώτριας καθηγήτριας του UCL («Συμμετοχικές διαδικασίες στην πολιτιστική διαχείριση: Νέες πρακτικές και προκλήσεις»). Σε αυτήν τέθηκαν ποικίλα καίρια ζητήματα σχετικά με τη συμμετοχικότητα, όπως η ‘διαβάθμιση’ της εμπλοκής κοινού και πολιτών σε τομείς της διαχείρισης, οι παράγοντες ελέγχου (power) και σύγκρουσης (conflict) στη διαμόρφωση αποφάσεων αλλά και τα αρνητικά εν τέλει αποτελέσματα μιας φαινομενικά δημοκρατικότερης διαδικασίας, από την οποία απουσιάζουν οι σαφείς στόχοι ή/και η ειλικρινής πρόθεση συνεργασίας από πλευράς των ειδημόνων.
Στην τελευταία ενότητα («Τοπικές κοινωνίες και βιώσιμη ανάπτυξη»), ο κ. Γ. Καλομοίρης μας μίλησε για το ποιμενικό βίωμα και τα εθιμικά γνωρίσματα των βοσκών του Ψηλορείτη ως στοιχείων άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, που χρήζουν συστηματικής μελέτης. Έπειτα, η κ. Μ. Νάσιου μας παρουσίασε τις εκπαιδευτικές δράσεις της Imerys Μήλου στο ορυχείο της Αγγεριάς, οι οποίες σχεδιάστηκαν με γνώμονα τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ για να διαμορφώσουν αυριανούς ενεργούς πολίτες. Αμέσως μετά, η εισήγηση του κ. Ν. Πατσαβού επεσήμανε τις αντιφάσεις μεταξύ διατήρησης του παρελθόντος και αλλαγής για μελλοντική ανάπτυξη, υπογραμμίζοντας την πολυπλοκότητα του προσδιορισμού της αξίας της πολιτιστικής κληρονομιάς και τις συνεπαγόμενες προκλήσεις για τη δημόσια πολιτική. Τέλος, η Δρ. Μ. Ψαρρού, χρησιμοποιώντας το παράδειγμα της Άνδρου, μας μίλησε για το Φεστιβάλ «Αιγαίου Μέθεξις», ως προσπάθεια ανάδειξης και αξιοποίησης της υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής.
Η δεύτερη ημέρα του συνεδρίου ολοκληρώθηκε με μια συνολική συζήτηση για τον ρόλο των τοπικών κοινωνιών στη διαχείριση των μνημείων, την υπάρχουσα κατάσταση και τις αδυναμίες στο ελληνικό περικείμενο αλλά και δυνατότητες συγχρονισμού με παραδείγματα του εξωτερικού, μέσα από οργανωμένες δράσεις και μακροπρόθεσμη στρατηγική εμπλοκής μη ειδικού κοινού σε αυτές.
Οι ομιλίες του συνεδρίου θα είναι σύντομα διαθέσιμες στο κανάλι της ΕΣΔΙΑΠΟΚ στο YouTube, όπως και εκείνες των προηγούμενων συνεδρίων.
Τα ετήσια συνέδρια της ΕΣΔΙΑΠΟΚ αποτελούν έναν από τους σταθερούς θεσμούς συζήτησης θεμάτων πολιτιστικής διαχείρισης στην Ελλάδα την τελευταία πενταετία, εμπλουτίζοντας τον Κύκλο ομιλιών και εργαστηρίων που πραγματοποιείται συστηματικά κάθε χρόνο. Κάνοντας έναν σύντομο απολογισμό, θα λέγαμε ότι στα συνέδρια της ΕΣΔΙΑΠΟΚ έχουν συμμετάσχει μέχρι σήμερα πάνω από 1000 άτομα (πολλαπλάσια αν συνυπολογίσει κανείς και την αναπαραγωγή των ομιλιών μέσω του καναλιού μας στο YouTube), παρακολουθώντας ομιλίες 80 περίπου ομιλητών πάνω σε ένα ευρύ αλλά ειδικευμένο φάσμα θεμάτων που αφορά τη διαχείριση μνημείων και σύγχρονου πολιτισμού στην Ελλάδα. Εφέτος μόνο, είχαμε τη χαρά να κουβεντιάσουμε με πάνω από 200 συμμετέχοντες, να μάθουμε και να ανταλλάξουμε ιδέες σε ένα φόρουμ που εξελίσσεται ως το πιο σταθερό και δυναμικό σε θέματα πολιτιστικής διαχείρισης στην Ελλάδα.
Πρόθεση της ΕΣΔΙΑΠΟΚ είναι να εξακολουθήσει να εμπλουτίζει αυτό τον θεσμό, φέρνοντας τον πιο κοντά στις ανάγκες των συμβούλων διαχείρισης που δραστηριοποιούνται ή σκοπεύουν να δραστηριοποιηθούν στη χώρα και στο εξωτερικό.
Το ΔΣ και τα μέλη της ΕΣΔΙΑΠΟΚ θα συνεχίζουν να εργάζονται μεθοδικά και εθελοντικά για αυτόν τον σκοπό, παρεμβαίνοντας στον δημόσιο λόγο, διεκδικώντας εκ μέρους όλων των φοιτητών και εργαζομένων στο πεδίο και προβάλλοντας καλές πρακτικές για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ελλάδα.
Η φωνή και η στήριξη των νέων συναδέλφων έχει ιδιαίτερο βάρος και σημασία για εμάς. Άλλωστε, σκοπός της ΕΣΔΙΑΠΟΚ είναι να φέρει κοντά όλες τις παραγωγικές μονάδες και να δώσει φωνή σε εκείνες/ους που ασχολούνται με τον κλάδο της διαχείρισης και αναζητούν ένα βιώσιμο μέλλον τόσο σε επιστημονικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο.
Περισσότερες πληροφορίες για την ΕΣΔΙΑΠΟΚ: [email protected]
Fb: https://www.facebook.com/esdiapok/
Twitter: https://twitter.com/esdiapok
YouTube: https://www.youtube.com/channel/UCfwSbsJHfkouIfOvPGtEyoQ
